1. Mô hình VAC
Với việc áp dụng các TBKT như công nghệ biogas, chế phẩm vi sinh, nuôi giun trùn quế, ruồi lính đen, đệm lót sinh học… mô hình VAC ngày nay không chỉ ở dừng quy mô nông hộ nhỏ lẻ, với mục tiêu góp phần bảo đảm an ninh lương thực, xóa đói giảm nghèo mà đã trở thành mô hình nông nghiệp bền vũng được nhiều trang trại, HTX, doanh nghiệp, tập đoàn kinh tế lớn áp dụng hiệu quả. Thực tế, VAC còn có nhiều hình thái khác nhau như Vườn - Ao - Chuồng - Rừng (VACR), Vườn - Ao - Hồ (VAH) … Theo Hội LV tỉnh Bà rịa - Vũng Tầu năm 2021 trên địa bàn có 102 hộ/ 205 ha sản xuất theo mô hình vườn - ao - chuồng khép kín (VAC); 428 hộ/522 ha theo mô hình vườn - ao (VA); 42 hộ /66 ha theo mô hình vườn – chuồng (VC); 18 hộ/8 ha theo mô hình Ao - chuồng (AC)…
Ví dụ, mô hình VAC khá phổ biến, đạt hiệu quả cao: Trồng cỏ/ ngô - nuôi bò - trùn quế - gia súc, gia cầm, cá: Mô hình tận dụng chất thải chăn nuôi để nuôi trùn quế hoặc ủ bón cho cỏ, ngô; lấy phân trùn quế bón cỏ/ ngô; trùn quế làm thức ăn cho gia súc, gia cầm, cá, vì vậy đem lại hiệu quả kinh tế cao, giảm phát thải khí nhà kính, bảo vệ môi trường.
2. Mô hình 4F (Farm – Food – Feed - Ferlitizer: trồng trọt - thực phẩm - chăn nuôi - phân bón) do Tập đoàn Quế Lâm đang triển khai tại Thừa Thiên Huế, Quảng Trị, Vĩnh Phúc… Trong mô hình này, lợn được nuôi trên đệm lót sinh học - chất thải trang trại được thu gom, sản xuất phân bón hữu cơ vi sinh - bón cho lúa, cây làm thức ăn chăn nuôi… Dự án 4F đầu tiên được xây dựng trên diện tích 15 ha, đầu tư là 700 tỷ đồng tại xã Phong Thu, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên - Huế gồm nhà máy sản xuất các chế phẩm sinh học 50,000 tấn/năm, nhà máy sản xuất thức ăn chăn nuôi 100,000 tấn/năm từ nguồn nguyên liệu liên kết với nông dân, trang trại chăn nuôi lợn 2 ha, nuôi từ 8,000 – 10,000 lợn thịt và hàng trăm lợn nái, nhà máy sản xuất phân bón hữu cơ vi sinh 100,000 tấn/năm.
3. Mô hình “vòng tuần hoàn xanh” của Vinamilk: Mô hình với quy trình chăn nuôi khép kín từ làm đất, trồng cỏ, chăm sóc bò đến xử lý chất thải để tạo “vòng tuần hoàn xanh”. Nhờ công nghệ biogas, chất thải được phân tách thành phân bón rắn hoặc xử lý thành phân bón lỏng để bón đồng cỏ, cây thức ăn, cây cải tạo đất. Khí metan, có thể đun nóng nước lên đến 90 độ, được dùng để vệ sinh thiết bị của trang trại và thanh trùng sữa bê… Hiện nay, Vinamilk đã có hàng chục trang trại vận hành theo nguyên lý nêu trên ở trong nước (Tây Ninh, Quảng Ngãi, Đà Lạt, Nghệ An, Hà Tĩnh, Thanh Hóa, Tuyên Quang…) và ngoài nước ( Lào).
4. Mô hình luân canh: “lúa - tôm”, “lúa - cá”: Mô hình “lúa - tôm” xuất hiện ở đồng bằng sông Cửu Long từ đầu những năm 2000; mô hình “lúa - cá” ở 1 số vùng thấp trũng, ngập úng ở đồng bằng sông Hồng. Theo Bộ NN & PTNT, năm 2000 diện tích nuôi tôm lúa các tỉnh ĐBSCL đạt khoảng 71,000ha, năm 2015 đạt hơn 176,600ha, đến năm 2020, ước đạt hơn 211,900ha, sản lượng hơn 84,700 tấn, trong đó nhiều nhất là Kiên Giang khoảng 100,000ha, Cà Mau hơn 38,000ha, Bạc Liêu hơn 57,800ha, Sóc Trăng khoảng 9,700ha… Trong mô hình này, phân và thức ăn còn dư thừa của tôm à phân bón cho lúa à gốc rạ, thóc rơi vãi…à thức ăn cho tôm à phụ phẩm từ tôm (chiếm 35 - 45%) được chế biến thành phân bón cho lúa và nhiều sản phẩm có giá trị khác. Ví dụ, Công ty CP Đầu tư Green Stars chiết xuất chitosan và axit amin từ phụ phẩm tôm, từ đó sản xuất phân bón trung vi lượng, phân bón hữu cơ khoáng, phân bón hữu cơ, phân bón lá PK có chất điều hòa sinh trưởng… sử dụng cho lúa, cây trồng khác. Mô hình này gần đây được cải tiến với tên gọi “lúa thơm - tôm sạch” hay “lúa thơm - cá sạch”, trong đó sử dụng giống lúa thơm (giá cao hơn), dùng thuốc BVTV sinh học (ví dụ, nấm xanh để trừ rầy…).
5. Mô hình xen canh:
Nuôi tôm dưới tán rừng - “tôm - rừng”: Nuôi tôm dưới tán rừng là mô hình nuôi tự nhiên sinh thái, không sử dụng thuốc, hóa chất, thức ăn, phát triển mạnh ở ĐBSCL. Theo Sở NN & PTNT Cà Mau năm 2022, diện tích nuôi tôm - rừng của tỉnh này đạt khoảng hơn 80,000 ha, trong đó, các tổ chức chứng nhận quốc tế đã chứng nhận cho hơn 19,000 ha tôm - rừng theo các tiêu chuẩn quốc tế (Naturland, EU Organic, Canada Organic, Selva Shrimp, ASC, BAP,…), sản phẩm được nhiều thị trường ưa chuộng và đánh giá cao, một năm thu lời cao nhất đến 80 triệu đồng/ha.
Nuôi gà thả vườn: Vườn tạo môi trường rộng rãi, mát mẻ, trong lành; tạo thêm nguồn giun, dế, sâu bọ, côn trùng làm thức ăn cho gia cầm, trong khi đó gia cầm thải phân bón làm phân hữu cơ tốt cho vườn cây, ăn côn trùng sâu hại...
Mô hình bèo - nuôi ốc nhồi, cá sặc rắn kết hợp biogas ở ĐBSCL: Cải tạo ao, diệt cá tạp, ốc bươu vàng, thả nuôi bèo đến khi bèo phát triển thả ốc giống. Lắp túi biogas để phân hủy bèo thành khí cho nấu ăn, chất thải cho trở lại ao để nuôi cá sặc rắn và nuôi bèo mà không cần sử dụng phân bón hóa học, ốc bươu đen sẽ sử dụng thân, lá, rễ bèo già hoặc sắp phân hủy làm nguồn thức ăn.
6. Mô hình trồng lúa - trồng nấm rơm - sản xuất phân hữu cơ - trồng lúa, cây ăn quả: Trong mô hình này, nguồn rơm rạ từ trồng lúa để làm giá thể trồng nấm, sau khi thu hoạch nấm được sử dụng để bón cho lúa, cây ăn quả, rau màu.
(Theo TS. Phạm Đồng Quảng)