Một vườn rau dinh dưỡng gia đình tốt cần đạt những đặc điểm dưới đây.
1. Có cơ cấu các loại rau phù hợp để tận dụng được các khoảng đất trống và không gian xung quanh nhà
Đây là một trong những điều quan trọng nhất, thông thường thì vườn gia đình ở miền Bắc Việt Nam, nhất là ở Đồng bằng Bắc bộ có diện tích không rộng và nếu có diện tích rộng thì trồng các loại cây ăn quả lại được ưu tiên trước. Vì các lý do này mà việc tận dụng các mảnh đất trống, các khoảng không để trồng các loại rau cho nhu cầu hàng ngày là điều cần thiết.
Ví dụ: Góc vườn đầu nhà có vài ba mét vuông đất trống có thể để ra một khoảng đất để trồng rau theo cách sau đây: tháng giêng âm lịch (hoặc tháng 2 dương lịch) trồng rau dền để ăn vào tháng 3 dương lịch; kế sau rau dền thì trồng rau muống cạn để thu hoạch đến hết tháng 8. Trước khi phá bỏ rau muống thì trồng kế cải canh hoặc rau lú bú để ăn vào tháng 9 - 10. Sau rau cải, trồng tiếp rau diếp để thu hoạch vào tháng 11, 12, 1; các cây rau này khép kín một vòng trong năm. Trước nhà hoặc lối cổng vào, người ta làm một hệ thống giàn để trồng bầu vào mùa đông, trồng đậu đũa vào mùa xuân, trồng mướp vào vụ hè, kế đậu ván để thu hoạch vào mùa thu...
2. Có đủ các loài rau để quanh năm đều có rau ăn. Bảng dưới đây là danh mục các loài rau được trồng hoặc mọc tự do trong vườn rau dinh dưỡng gia đình, lịch trồng và thu hái.
Tuỳ theo điều kiện của từng gia đình mà có thể chọn một số trong các loài rau trên sao cho có rau quanh năm, ví dụ như:
- Tháng 1, 2: Rau diếp, rau cải, lú bú, su hào, cải cúc...
- Tháng 3, 4: Mồng tơi, rau dền, rau muống...
- Tháng 5, 6: Rau muống, muớp, đậu đỗ, rau ngót...
- Tháng 7, 8: Dọc mùng, rau sắn, rau muống, cà pháo, cà tím...
- Tháng 9, 10: Rau khoai lang, đậu rồng, đậu ván, lú bú...
- Tháng 11, 12: Rau cải xanh, rau bí, đậu cô ve, su hào...
Các loại rau trồng trong vườn gia đình, lịch trồng và thu hái
Ghi chú: Các ký hiệu trong bảng
G – Gieo hạt
M – Mọc
T – Trồng
TH – Thu hoạch
3. Có đủ thành phần các loại rau nhằm cung cấp vitamin, các chất khoáng, chất xo cho bữa ăn của gia đình và mùi vị hấp dẫn cho các món ăn.
Chẳng hạn: Vitamin A có nhiều ở cà chua, cà rốt; vitamin C có nhiều ở rau ngót, rau sam. Bầu, mướp, rau muống, rau cải, su hào ngoài cung cấp vitamin còn cung cấp các chất khoáng và chất xơ rất tốt, có lợi cho tiêu hoá. Các loại rau gia vị như: rau húng, lá chanh, rau mùi, mùi tàu, lá lốt, ớt làm cho thức ăn hấp dẫn, ăn ngon miệng, kích thích tiêu hoá...
4. Có một số cây rau vừa có tác dụng làm rau, vừa có tác dụng làm thuốc thông thường khi cần thiết.
Ví dụ: Hành có tác dụng thoát mồ hôi, chữa cảm, diếp cá có tác dụng hạ sốt cho trẻ em, gừng có tác dụng hạn chế ho, viêm họng, mơ lông có thể chữa lỵ, trực tràng...
5. Không phải chi phí tiền mua rau, chủ động trong mọi tình huống và góp phần tăng thu nhập trong gia đình.
Biết khéo léo bố trí các loại rau, biết tận dụng mọi khoảnh đất trống và không gian thì gia đình hoàn toàn chủ động về rau ăn. Nhiều gia đình còn có dư để bán hoặc bán bớt các loại rau có nhiều để mua rau khác, đặc biệt là rất tiện lợi trong lúc thời vụ khẩn trương hoặc khi mưa gió ta đều có rau trong bữa ăn hàng ngày.
6. Có đủ lượng rau sạch theo nhu cầu của gia đình, nâng cao độ an toàn trong việc sử dụng rau hàng ngày, góp phần bảo vệ sức khoẻ con người.
Các cây rau trồng trong vườn gia đình được chăm sóc chu đáo, không sử dụng các loại thuốc trừ sâu, bệnh độc hại là nguồn rau sạch tin cậy dùng cho bữa ăn hàng ngày. Trong hoàn cảnh hiện nay, khi mà việc sử dụng phân tươi để bón cho rau (kể cả rau sống) rất tràn lan, các loại thuốc bảo vệ thực vật độc hại, lâu phân huỷ vẫn được người trồng rau sử dụng, thì nguồn rau sạch được các gia đình sản xuất ra ngay trong vườn nhà là loại rau có độ an toàn cao, mọi gia đình nên chú ý để bảo vệ chính mình.
(Theo PGS. TS. Nguyễn Văn Hoan)